Ημέρα της Ευρώπης 9 Μαΐου: Από τον Σούμαν στις κραυγές των λαών: Αναγέννηση ή αποσύνθεση;

Ημέρα της Ευρώπης 9 Μαΐου: Από τον Σούμαν στις κραυγές των λαών: Αναγέννηση ή αποσύνθεση;  Του Ηλία Παναγιωτακάκου

9 Μαΐου. Ημέρα της Ευρώπης. Ημέρα γιορτής, λένε οι θεσμοί. Ημέρα περισυλλογής, λένε οι πολίτες. Από την ιστορική διακήρυξη του Ρομπέρ Σούμαν το 1950 έως το σήμερα της αμφισβήτησης, η Ευρώπη άλλαξε μορφή. Όμως το ερώτημα μένει: έχει μείνει πιστή στο όραμά της ή έχει εγκλωβιστεί στα γρανάζια μιας τεχνοκρατικής αδράνειας;

Από την Ευρωπαϊκή Κοινότητα Άνθρακα και Χάλυβα ως τη σημερινή Ευρωπαϊκή Ένωση, η πορεία υπήρξε δύσκολη αλλά ιστορικά πρωτόγνωρη. Η Ε.Ε. δοκιμάστηκε από οικονομικές κρίσεις, μεταναστευτικά ρεύματα, πολέμους στα σύνορά της, ακόμα και από την εσωτερική της αμφισβήτηση.

Μια Ένωση που δεν ακροάζεται τους λαούς της

Ο Σούμαν μίλησε για «μια Ευρώπη που δεν θα δημιουργηθεί μονομιάς, αλλά μέσα από συγκεκριμένα επιτεύγματα». Το πρώτο ήταν η ειρήνη. Η Ε.Ε. το κατάφερε. Το δεύτερο ήταν η ενότητα. Εκεί απέτυχε. Οι φωνές των λαών, συχνά πνιγμένες μέσα στη βουή των Βρυξελλών, ζητούν εδώ και χρόνια ένα διαφορετικό μοντέλο:

Περισσότερη δημοκρατία: Όχι απλώς συμμετοχή στις ευρωεκλογές κάθε πέντε χρόνια, αλλά ενίσχυση των τοπικών κοινοβουλίων και δυνατότητα άμεσης δημοκρατικής παρέμβασης σε κρίσιμες αποφάσεις.


Περισσότερη κοινωνική Ευρώπη: Οι πολίτες ζητούν προστασία των εργασιακών δικαιωμάτων, κοινά ευρωπαϊκά κατώτατα όρια μισθών, στέγαση για όλους και κοινωνική ασφάλεια που δεν εξαρτάται από το “πόσο ισχυρή είναι η οικονομία σου”.


Περισσότερη αλληλεγγύη: Το προσφυγικό, η πανδημία και η ενεργειακή κρίση απέδειξαν πως η Ένωση παραμένει κατακερματισμένη. Αν η αλληλεγγύη είναι «ευρωπαϊκή αξία», τότε γιατί δεν μοιράζεται το βάρος δίκαια;


Οικολογική μετάβαση με δικαιοσύνη: Η πράσινη συμφωνία δεν μπορεί να είναι προσχηματική ούτε ταξικά μεροληπτική. Οι λαοί ζητούν ουσιαστική επένδυση στις ανανεώσιμες πηγές, στροφή στη βιώσιμη γεωργία, όχι “πράσινους” φόρους στους πιο αδύναμους.

Η αποσύνθεση δεν έρχεται από τους εχθρούς της Ευρώπης. Έρχεται από την αδιαφορία των φίλων της.

Η Ε.Ε. μοιάζει πολλές φορές με γυάλινο κτίριο χωρίς πόρτες. Φαίνεται διαφανής, αλλά δεν μπορείς να μπεις. Η πολυγλωσσία είναι τιμημένη στα χαρτιά, αλλά ποιος ακούει πραγματικά τον εργάτη στη Βαρσοβία, τον αγρότη στην Ελλάδα, τον δάσκαλο στη Σεβίλλη, το νέο στην Ισπανία;

Οι γραφειοκρατικοί μηχανισμοί, η τεχνοκρατική γλώσσα και η έλλειψη συναισθήματος στην πολιτική αφήγηση της Ευρώπης δεν εμπνέουν πια. Οι πολίτες ζητούν λόγο ουσιαστικό, καθημερινό, ανθρώπινο. Ζητούν ορατότητα.

Η Ευρωπαϊκή Ένωση βρίσκεται σε σταυροδρόμι. Το Brexit αποκάλυψε την ευθραυστότητά της. Ο πόλεμος στην Ουκρανία, οι ακραίες φωνές στα ευρωπαϊκά κοινοβούλια, η άνοδος του Εθνολαϊκισμού, ακόμη και η υπονόμευση των θεσμών σε χώρες-μέλη, γεννούν φόβους για μια αργή αποσύνθεση.

Η Ευρώπη γέρασε πριν ωριμάσει. Το όραμα της ενότητας χάνει έδαφος, γιατί η Ένωση μοιάζει αποκομμένη από τους πολίτες της.

Μια νέα Διακήρυξη Σούμαν – από τους πολίτες αυτή τη φορά

Η σημερινή Ευρώπη χρειάζεται ένα νέο ξεκίνημα. Όχι από τους διαδρόμους των θεσμών, αλλά από τις πλατείες, τις λαϊκές συνελεύσεις, τα σχολεία και τα εργοστάσια. Χρειάζεται:

Σύνταγμα των Πολιτών: Ένα νέο κείμενο αρχών, γραμμένο από αντιπροσώπους των κοινωνιών, που θα κατοχυρώνει δικαιώματα και θα υποχρεώνει τους θεσμούς να λογοδοτούν.


Διαρκές Ευρωπαϊκό Συνέδριο Κοινωνιών: Ένα φόρουμ πολιτών, εργατικών ενώσεων, νεολαίας, μειονοτήτων που θα έχει τη δύναμη να θέτει θέματα απευθείας στην Κομισιόν.


Ψηφιακή άμεση δημοκρατία: Ασφαλείς πλατφόρμες που επιτρέπουν σε όλους τους Ευρωπαίους να συμμετέχουν σε αποφάσεις που αφορούν το μέλλον τους.


Νέα πολιτική για τη γλώσσα και τον πολιτισμό: Όχι μόνο ισότιμη αναγνώριση όλων των γλωσσών, αλλά και ενίσχυση της πολιτισμικής ετερότητας — γιατί η Ευρώπη δεν είναι μια αγορά, είναι πολιτισμός.

Μια Ευρώπη με φωνή. Όχι ουρά άλλων δυνάμεων.

Η Ευρώπη των Λαών ή η Ευρώπη των Ολιγοπωλίων;

Το μεγαλύτερο κενό της Ένωσης δεν είναι οικονομικό. Είναι στρατηγικό και πολιτικό. Οι λαοί φωνάζουν: Η Ευρώπη δεν μπορεί να είναι παρακολούθημα ούτε των Ηνωμένων Πολιτειών ούτε της Κίνας. Δεν μπορεί να σύρεται πίσω από πολιτικές άλλων ηγεμονιών, να εξαρτά την ασφάλεια της από το ΝΑΤΟ ή τις αποφάσεις της Ουάσιγκτον. Η Ευρώπη οφείλει:

Να αποκτήσει κοινή εξωτερική πολιτική και ενιαία στρατηγική άμυνας. Μια Ευρώπη που δεν μπορεί να μιλήσει με μία φωνή στα Βαλκάνια, στη Μέση Ανατολή ή στην Ουκρανία, είναι μια Ευρώπη πολιτικά ακρωτηριασμένη.


Να διαμορφώσει ενιαία πολιτική στάση απέναντι σε εχθρούς και φίλους. Δεν μπορεί να καταδικάζει το ένα αυταρχικό καθεστώς και να χρηματοδοτεί το άλλο, ούτε να κλείνει τα μάτια σε πραξικοπήματα ή καταπατήσεις δικαιωμάτων όταν τη συμφέρει γεωπολιτικά.


Να σταθεί ως ανεξάρτητος πόλος ισχύος στον κόσμο, χτίζοντας τη δική της στρατηγική αυτονομία — οικονομική, ενεργειακή, τεχνολογική και αμυντική.

Την Ημέρα της Ευρώπης, οι κυβερνήσεις θα εκφωνήσουν λόγους. Οι θεσμοί θα σηκώσουν σημαίες. Αλλά οι κοινωνίες θα ρωτούν: πού πηγαίνει αυτό το οικοδόμημα; Με ποια ψυχή; Για ποιον;

Η Ευρώπη, στην πορεία της, πρέπει να καταλάβει ότι δεν μπορεί να είναι το παρακολούθημα άλλων παγκόσμιων δυνάμεων. Η Ευρώπη πρέπει να αναπτυχθεί από την Ευρώπη μέχρι τα Ουράλια και να αναλάβει τη θέση της στον κόσμο, με ανεξαρτησία και ενιαία στρατηγική. Δεν μπορεί να περιορίζεται στις επιλογές που της υπαγορεύουν άλλοι. Οι λαοί της Ευρώπης ζητούν μια κοινή εξωτερική πολιτική και Άμυνα, με ενιαία στρατηγική απέναντι σε φίλους και εχθρούς, για να διασφαλίσουν την κυριαρχία και την αυτονομία τους.

Αν η Ευρώπη επιθυμεί να υπάρξει στον 21ο αιώνα ως πολιτικός οργανισμός και όχι ως ιστορικό υποσημείωμα, πρέπει να τολμήσει να σκεφτεί ξανά τον εαυτό της — μέσα από τους πολίτες της. Όχι γύρω από τις αγορές, αλλά γύρω από τα δικαιώματα, την ασφάλεια, την ελευθερία και την ανεξαρτησία της.

Η ιστορία της Ευρώπης ξεκίνησε με πολέμους. Το μέλλον της, αν επιθυμεί να υπάρξει, πρέπει να χτιστεί με δημοκρατία, κυριαρχία και αλληλεγγύη. Όλα τα άλλα είναι απλώς σκιές μιας χαμένης υπόσχεσης.

Γιατί η Ευρώπη δεν είναι απλώς θεσμοί. Είναι φωνές, γλώσσες, άνθρωποι. Κι όσο υπάρχει έστω ένας νέος που λέει "εγώ ανήκω στην Ευρώπη", η ιστορία δεν τελείωσε.