"Όταν οι άρχοντες διχάζονταν και ο Πρινοκοκκάς θυσιαζόταν στο Καστρίτσι"

Όταν οι άρχοντες διχάζονταν και ο Πρινοκοκκάς θυσιαζόταν στο Καστρίτσι (Καστρί)
=Ο Μυστράς λίγο πριν το τέλος: Παλαιολόγοι, εμφύλια πάθη και το όραμα του Πλήθωνα=

Του Ηλία Παναγιωτακάκου

Στα μέσα του 15ου αιώνα, ο Μυστράς δεν ήταν μόνο ένα προπύργιο του ελληνικού πολιτισμού· ήταν ένα καμίνι όπου συγκρούονταν πολιτικές φιλοδοξίες, αυτοκρατορικά κατάλοιπα και ένα πρωτοποριακό πνεύμα που οραματιζόταν μια νέα Αναγέννηση. Εκεί, στην καρδιά της Πελοποννήσου, κορυφωνόταν μια δραματική διαμάχη των Παλαιολόγων, την ώρα που η Οθωμανική απειλή πλησίαζε αμείλικτη.


Οι Παλαιολόγοι: αδέρφια και αντίπαλοι

Ο Θωμάς και ο Δημήτριος Παλαιολόγος, αδέρφια του τελευταίου αυτοκράτορα Κωνσταντίνου ΙΑ΄, κυβερνούσαν από κοινού το Δεσποτάτο του Μυστρά. Μα αντί να συντονίσουν την άμυνα του τελευταίου ελεύθερου εδάφους της αυτοκρατορίας, ενεπλάκησαν σε μια φατριαστική σύγκρουση, που έφτασε στα όρια του εμφυλίου.

Ο Θωμάς ευνοούσε τη σύμπλευση με τη Δύση και πίεζε για την ένωση των Εκκλησιών, ελπίζοντας σε δυτική βοήθεια. Ο Δημήτριος, πιο κυνικός ή πιο ρεαλιστής, δεν δίσταζε να διαπραγματεύεται με τον Μωάμεθ τον Πορθητή. Ένας καυγάς για την εξουσία, ντυμένος με ιδεολογικό μανδύα, ενώ το Βυζάντιο είχε ήδη καταρρεύσει με την Άλωση του 1453.

Στο μεταξύ, ο λαός ταλαιπωρούνταν. Η διοίκηση ήταν αναποτελεσματική, οι φόροι δυσβάστακτοι, και η ελπίδα έσβηνε σταδιακά. Και τότε, σε αυτό το παρακμιακό τοπίο, εμφανίζεται μια άλλη φωνή, ριζικά διαφορετική από την παλατιανή ματαιοδοξία: η φωνή του Γεμιστού.


Πλήθων Γεμιστός: ο τελευταίος φιλόσοφος του Ελληνισμού

Ο Γεώργιος Γεμιστός, γνωστός ως Πλήθων, ήταν κάτι μοναδικό: ένας φιλόσοφος που σε μια εποχή αποσύνθεσης, μιλούσε για ανανέωση, εθνική αφύπνιση και επανασύνδεση με την ελληνική σοφία. Πίστευε ακράδαντα πως η σωτηρία δεν θα έρθει ούτε από τον Πάπα ούτε από τον Σουλτάνο, αλλά από την αναβίωση της αρχαίας ελληνικής σκέψης και την ανασυγκρότηση της πολιτείας με βάση τις αρχές του Πλάτωνα.

Κατήγγειλε τη διαφθορά της Εκκλησίας, αρνήθηκε τη φεουδαρχία των δεσποτών και πρότεινε έναν νέο, ελληνικό, εγκόσμιο δρόμο. Το έργο του «Νόμων Συγγραφή» ήταν ένα πολιτειακό όραμα, ένα σύνταγμα για μια νέα ελληνική πολιτεία βασισμένη στη λογική, τη δικαιοσύνη και τον σεβασμό στον πολίτη. Ήταν το πρώτο ολοκληρωμένο όραμα νεοελληνικού εκσυγχρονισμού.

Ο Πλήθων δεν υπήρξε επαναστάτης με όπλα – υπήρξε επανάσταση πνεύματος. Επηρέασε βαθιά τον Ιταλικό Ουμανισμό και τη δυτική Αναγέννηση, εμπνέοντας στοχαστές και ηγεμόνες. Κι όμως, στον τόπο του θεωρήθηκε αιρετικός. Μετά τον θάνατό του, ο Γεννάδιος Σχολάριος έκαψε τα έργα του ως επικίνδυνα. Ο Μυστράς δεν ήταν ακόμη έτοιμος για την ελευθερία που πρότεινε.


Η πτώση του Μυστρά -Η μάχη του Καστριτσίου και η ηρωική θυσία

Το 1460, όλα τελειώνουν. Ο Μωάμεθ εισβάλλει στην Πελοπόννησο. Ο Δημήτριος συνθηκολογεί. Ο Θωμάς διαφεύγει στη Δύση. Μα εκεί, στη σκιά αυτής της πολιτικής ταπείνωσης, κάποιοι λίγοι επιμένουν να πολεμούν – ανάμεσά τους και ο άρχοντας Πρινοκοκκάς, εμπνευσμένος από τις ιδέες του Πλήθωνα, πρότυπο περηφάνειας, τιμής και ελληνικής αυτοσυνείδησης.

Οι Οθωμανοί προέλασαν από τον Μυστρά προς τον βόρειο Ταΰγετο, συνάντησαν την αποφασιστική αντίσταση στο Καστρίτσι — το σημερινό Καστρί, κοντά στη Σπάρτη. Εκεί, ο Πρινοκοκκάς μαζί με 300 μάχιμους κατοίκους πάλεψαν με γενναιότητα.

Η μάχη του Καστριτσίου δεν έγινε για να κερδηθεί· έγινε για να γραφτεί ως θυσία με νέο Λεωνίδα με τους 300 στις «Θερμοπύλες του Καστριτσίου». Περικυκλωμένος από τις ορδές του Μωάμεθ του Πορθητή, ο Πρινοκοκκάς και τριακόσιοι άντρες του κράτησαν τις επάλξεις για μέρες. Πολιορκημένοι, δίχως εφόδια, νερό ή ελπίδα, πολέμησαν με αξιοπρέπεια. Όταν πλέον πείνα και δίψα λύγισαν τα κορμιά, όχι όμως το φρόνημα, συνθηκολόγησαν με την υπόσχεση σωτηρίας.

Αλλά οι Οθωμανοί δεν τίμησαν τη συμφωνία. Τον Πρινοκοκκά τον έγδαραν ζωντανό. Τριακόσιοι Καστριτσιώτες είχαν φρικτό θάνατο. Ήταν ένα μήνυμα, λένε οι χρονογράφοι. Ήταν ένα παράδειγμα. Ήταν ένας μαρτυρικός επίλογος.

Η σφαγή του Καστριτσίου αναφέρεται και από τους τρεις ιστορικούς της Άλωσης – τον Κριτόβουλο, τον Χαλκοκονδύλη και τον Σφραντζή. Ο τελευταίος γράφει λιτά, μα ανατριχιαστικά:
«Τὸν δὲ Πρινοκοκκᾶν ἐκδείρας ἐτελείωσεν».

Επίσης ο Γεώργιος Σφραντζής (Φραντζής) τονίζει τον ρόλο του Πρινοκοκκά ως άρχοντα γαιοκτήμονα με μεγάλη επιρροή στο Μυστρά και περιγράφει τη μάχη στο Καστρίτσι ως μια ηρωική αλλά και μάταιη προσπάθεια να ανακοπεί η προέλαση των Οθωμανών:

Αναφέρει πως η εσωτερική διαμάχη των Παλαιολόγων αποδυνάμωσε σημαντικά την άμυνα της Βυζαντινής αυτοκρατορίας.

Τονίζει επίσης πως ο Πρινοκοκκάς εμπνεόταν από τις ιδέες του Πλήθωνα Γεμιστού, ο οποίος με το έργο του επηρέασε το πνευματικό κλίμα της εποχής, προτρέποντας σε αναβίωση των αρχαίων ελληνικών αξιών.


Ενώ Σύμφωνα με τον Μιχαήλ Κριτόβουλο που υπηρέτησε ως γραμματέας του Μωάμεθ Β:

«…ο Πρινοκοκκάς, άρχοντας της γης αυτής, με ψυχή αδάμαστη, συγκέντρωσε τους πιστούς στρατιώτες και πολέμησε με σθένος, αρνούμενος να παραδώσει τα κάστρα στους κατακτητές. Στη μάχη του Καστριτσίου, πολέμησε μέχρις εσχάτων, θυσιάζοντας τη ζωή του για την πατρίδα.»


Τέλος ο Λαόνικος Χαλκοκονδύλης, σημαντικός ιστορικός και συγγραφέας της περιόδου, αναφέρεται επίσης στην εμφύλια διαμάχη των Παλαιολόγων και στην αντίσταση στον Μυστρά. Για τον Πρινοκοκκά σημειώνει:

«…εν μέσω των ερίδων και των πολέμων των Παλαιολόγων, ξεχώρισε η γενναιότητα του Πρινοκοκκά, που στάθηκε το φρούριο της πίστης και της αντίστασης, παρόλο που γνώριζε πως η μοίρα του ήταν προδιαγεγραμμένη στο πεδίο της μάχης…»

Το μήνυμα στο σήμερα

Η ιστορία του Πρινοκοκκά δεν γράφτηκε σε χρυσά βιβλία της Ιστορίας με χρυσά γράμματα. Δεν τιμήθηκε με αγάλματα. Μα η μνήμη της επιμένει, όπως οι σπίθες σε μια νεκρή στάχτη.

Η ιστορία του Μυστρά, η διαμάχη των Παλαιολόγων και το όραμα του Πλήθωνα, δεν είναι μακρινή υπόθεση. Είναι καθρέφτης της σημερινής Ελλάδας, όταν χανόμαστε σε μικρότητες ενώ ο κόσμος αλλάζει δραματικά γύρω μας. Είναι υπενθύμιση πως δίχως Πλήθωνες, το πνεύμα μένει σκλάβος. Κι όταν οι Πρινοκοκκάδες μένουν μόνοι, τότε η ήττα δεν είναι στρατιωτική, αλλά υπαρξιακή.

Η μνήμη εκείνων που πρότειναν άλλους δρόμους – πνευματικούς, πολιτικούς, ανθρώπινους – είναι ίσως το μόνο έδαφος στο οποίο μπορεί να φυτρώσει μια νέα αρχή.

Γιατί σε κάθε εποχή υπάρχει ένα Καστρίτσι. Κι ένας Πρινοκοκκάς. Μπορεί να μην κρατά ξίφος. Μπορεί να κρατά το χέρι ενός παιδιού, το μικρόφωνο μιας φωνής, την πένα μιας αλήθειας. Όμως κρατά ακόμα την απόφαση να μη λυγίσει.


Και αυτό, εν τέλει, είναι το μόνο που μένει.

Στου Καστριτσίου τη σιωπή, το αίμα γράφει λόγο,
Πρινοκοκκάς με μια φωνή, φλόγισε τον κόσμο όλο.
Δεν λύγισε, δεν προσκυνά, κι ας τον έγδαραν ζωντανό —
αθάνατος στο θάνατο, και Έλληνας ως το στερνό.