Η γενοκτονία των Ποντίων: Μνήμη που αντιστέκεται στη λήθη. Του Ηλία Παναγιωτακάκου

353.000 ψυχές ζητούν δικαίωση . Ένα έγκλημα δίχως τιμωρία. Ένας πολιτισμός και μια ιστορική αλήθεια που ακόμα διεκδικούν τη θέση τους.

Με την έναρξη του Α’ Παγκοσμίου Πολέμου και την άνοδο του Τουρκικού Εθνικισμού, οι Έλληνες του Πόντου –όπως και οι Αρμένιοι και οι Ασσυροχαλδαίοι– βρέθηκαν στο στόχαστρο μιας συστηματικής πολιτικής εξόντωσης. Με πρόφαση την «ασφάλεια του κράτους» τους.

Η γενοκτονία των Ποντίων δεν είναι απλώς ένα ιστορικό γεγονός· είναι μια πληγή που αιμορραγεί ακόμα, ένας κόμπος στον λαιμό κάθε Πόντιου, κάθε Έλληνα που γνωρίζει πως η Ιστορία, όταν αγνοείται, επαναλαμβάνεται. Είναι η βουβή κραυγή των 353.000 ψυχών που εξοντώθηκαν βίαια στις αρχές του 20ού αιώνα. Είναι οι σκιές στα μονοπάτια του Πόντου, στα ερείπια εκκλησιών, στα πρόσωπα των προσφύγων που ήρθαν κυνηγημένοι, ρακένδυτοι αλλά περήφανοι, στην μητέρα Ελλάδα.

Ένα οργανωμένο έγκλημα

Από το 1914 έως το 1923, μια καλά οργανωμένη και συστηματική εξόντωση που εξαπέλυσαν οι Οθωμανοί και μετέπειτα οι κεμαλικές δυνάμεις εναντίον του Ποντιακού Ελληνισμού, στο πλαίσιο μιας ευρύτερης πολιτικής εθνοκάθαρσης με την ανοχή –αν όχι τη συνενοχή– μεγάλων δυνάμεων. Η γενοκτονία των Ποντίων αποτελεί ένα από τα πιο φρικτά εγκλήματα του 20ού αιώνα και δεν ήταν μια «παρενέργεια» του πολέμου. Ήταν σχέδιο. Ήταν πολιτική. Ήταν πρόθεση εξόντωσης ενός λαού με βαθιές ρίζες, ιστορία, γλώσσα, παιδεία και πίστη. Άνθρωποι εκτελέστηκαν, εκτοπίστηκαν, βασανίστηκαν, βιάστηκαν, πέθαναν στις πορείες θανάτου. Χωριά σβήστηκαν από τον χάρτη. Εκκλησίες και σχολεία μετατράπηκαν σε σιωπηλά ερείπια. Όχι επειδή έτυχε, αλλά επειδή σχεδιάστηκε.

Η 19η Μαΐου, ημέρα μνήμης της γενοκτονίας των Ποντίων, δεν είναι απλώς ένα θρηνητικό ορόσημο. Είναι ηθική υποχρέωση. Είναι η απαίτηση να ακουστεί η Ιστορία, να αναγνωριστεί διεθνώς αυτό που ονομάστηκε «έγκλημα κατά της ανθρωπότητας». Η Τουρκία δεν έχει ακόμα αναγνωρίσει τη γενοκτονία. Η σιωπή αυτή δεν είναι μόνο ύβρις στους νεκρούς. Είναι και απειλή για τους ζωντανούς.

Η Ελληνική Πολιτεία αναγνώρισε – η διεθνής κοινότητα όμως σιωπά

Για δεκαετίες, η γενοκτονία των Ποντίων έμενε στη σκιά. Δεν διδασκόταν στα σχολεία, δεν αναφερόταν με το όνομά της. Ήταν ο πόνος που πέρασε στα γονίδια των απογόνων, μέσα από τη γιαγιά που σώπαινε, μέσα από το βλέμμα του παππού που δεν ήθελε να θυμάται.

Η ιστορική αναγνώριση ήρθε το 1994, όταν η κυβέρνηση του Ανδρέα Παπανδρέου και η Βουλή των Ελλήνων, ομόφωνα, θέσπισαν την 19η Μαΐου ως Εθνική Ημέρα Μνήμης της Γενοκτονίας των Ποντίων. Ένα πρώτο βήμα. Μια ελάχιστη πράξη οφειλής. Είχε προηγηθεί το 1988 η επίσημη πρόταση του αείμνηστου Μιχάλη Χαραλαμπίδη.

Όμως, μέχρι σήμερα, η διεθνής αναγνώριση παραμένει ανεπαρκής. Λίγες χώρες και πολιτείες, όπως η Σουηδία, η Αρμενία, η Κύπρος, η Νότια Αυστραλία και κάποιες Πολιτείες των ΗΠΑ έχουν προχωρήσει σε σχετικές αποφάσεις. Μέχρι σήμερα, η διεθνής κοινότητα διστάζει. Οι γεωπολιτικές ισορροπίες, τα συμφέροντα και οι στρατηγικές συμμαχίες θυσιάζουν την Ιστορία στον βωμό της σκοπιμότητας. Όμως η αλήθεια δεν κάνει εκπτώσεις. Η Ελλάδα έχει ηθικό χρέος να συνεχίσει με θάρρος και διπλωματικό σθένος τον αγώνα για την παγκόσμια αναγνώριση της γενοκτονίας.

Μνήμη που αντιστέκεται

Ο Ποντιακός Ελληνισμός δεν ξέχασε ποτέ. Κρατήθηκε από το τραγούδι, από τον πυρρίχιο χορό, από την ποντιακή διάλεκτο, από τα μαυροντυμένα πρόσωπα των μανάδων ,τις εικόνες των ξεριζωμένων προγόνων, από την Παναγία Σουμελά. Η μνήμη δεν θάφτηκε. Αντίθετα, έγινε λάβαρο.

Σε όλη την Ελλάδα και την ομογένεια, η 19η Μαΐου τιμάται κάθε χρόνο με πορείες, επιμνημόσυνες δεήσεις, εκθέσεις, ιστορικά ντοκιμαντέρ, ομιλίες και βιωματικές δράσεις. Οι νέοι μαθαίνουν, ερευνούν, συγκινούνται και διεκδικούν. Δεν είναι μόνο η μνήμη των Ποντίων. Είναι η μνήμη ενός ολόκληρου έθνους που αρνείται να ξεχάσει.

Η τελική οπτική: ηθικό χρέος, πολιτική πράξη

Η γενοκτονία των Ποντίων είναι ένα Παγκόσμιο έγκλημα κατά της ανθρωπότητας. Και ως τέτοιο, δεν μπορεί να μείνει στο σκοτάδι. Η αναγνώριση δεν είναι πράξη εκδίκησης, αλλά πράξη ηθικής δικαίωσης. Είναι ο σεβασμός στο ανθρώπινο πρόσωπο, είναι η αποκατάσταση της ιστορικής αλήθειας, είναι ασπίδα ενάντια στην επανάληψη.

Η Ελλάδα έχει χρέος να συνεχίσει τον διπλωματικό της αγώνα. Να πιέσει Διεθνείς Οργανισμούς, να προτάξει τεκμήρια, να αναδείξει τη γενοκτονία με ενότητα και επιστημονική τεκμηρίωση. Να μη συμβιβαστεί με την πολιτική σκοπιμότητα.

Γιατί όταν σωπαίνουν οι ζωντανοί, μιλούν οι νεκροί.
Και οι νεκροί του Πόντου φωνάζουν ακόμα.

Δεν ξεχνούμε. Δεν συγκαλύπτουμε. Διεκδικούμε.

Γιατί οι λαοί που ξεχνούν την Ιστορία τους είναι καταδικασμένοι να τη ζήσουν ξανά. Κι εμείς δεν έχουμε την πολυτέλεια της λήθης.

Δεν ξεχνούμε.
Δεν σωπαίνουμε.
Απαιτούμε δικαίωση.